W maju wspólnie z Katedrą Judaistyki Uniwersytetu Wrocławskiego, Muzeum Historii Żydów POLIN i Wydawnictwem PWN startujemy z nowym cyklem – Żydzi. Polska. Autobiografia.W trakcie pierwszego spotkania porozmawiamy o twórczości, wątkach emancypacyjnych i autobiograficznych w twórczości Ester Singer Kreitman i Izraela Joszui Singera.
Czas: czwartek 25 maja, godz. 19.00 Miejsce: Proza | Wrocławski Dom Literatury (Przejście Garncarskie 2)
Wstęp wolny
Spotkanie będzie transmitowane także online. Obejrzeć będzie je można na facebookowych stronach Wrocławskiego Domu Literatury, Klubu Proza i Wrocławia Miasta Literatury UNESCO.
Trójka dzieci Pinkasa i Baszewy Singerów zajęła się pisaniem prozy w języku jidysz. Najbardziej znany pozostaje najmłodszy z nich: Icchak Baszewis Singer (1902–1991) – laureat Nagrody Nobla z 1978 r., choć to straszy brat: Izrael Joszua (1893–1944) utorował mu drogę do świata literatury i za życia był uważany za bardziej utalentowanego niż młodszy Baszewis. O siostrze – Ester (po mężu Kreitman, 1891–1954) , do niedawna mało kto pamiętał. Ale to nie zaskakuje, ponieważ jeszcze w swym dzieciństwie i młodości czuła się „niewidzialna”, a kiedy słysząc, że jej brat ma zostać talmudystą, pytała: A kim ja będę? – słyszała odpowiedź: – Oczywiście nikim. Bo dziewczyna nie musi zostawać „kimś”.
W czasie rozmowy o twórczości mniej znanych Singerów: Ester Kreitman i Joszuy Singera będziemy szukać odpowiedzi na pytania: na ile wspólny dom rodzinny znajduje odzwierciedlenie w ich pisarstwie? W jaki sposób płeć determinuje postrzeganie wspólnego dorastania? Czy chasydyzm ojca – Pinkasa, wpłynął na świat przedstawiony ich utworów? Jak ściera się w ich prozie duchowość i cielesność? Kreitman określana bywa pierwszą feministyczną prozaiczką jidysz, a czy książki Joszuy zawierają obraz męskości niemieszczącej się w ramach ideałów żydowskiego patriarchatu? W jaki sposób brat i siostra przeżywają fascynację i rozczarowanie nowymi ideami, które pod koniec XIX w. i na początku XX w. wstrząsnęły fundamentami tradycyjnej żydowskości? Jaki obraz sztetla wyłania się z ich twórczości, a jakie szanse i zagrożenia widzą w przestrzeni wielkomiejskiej?
Dyskusja będzie się toczyła wokół dostępnych polskiemu czytelnikowi przekładów dzieł Joszuy Singera: „Josie Kalb, Bracia Aszkenazy”, „Towarzysz Nachman, Wspomnienia ze świata, którego już nie ma” oraz Ester Kreitman: „Taniec demonów, Rodowód, Brylanty”.
Partnerzy wydarzenia:
Katedra Judaistyki Uniwersytetu Wrocławskiego, Muzeum Historii Żydów POLIN, PWN, Wydawnictwo Fame Art.
W rozmowie udział wezmą: Anna Arno – ur. 1984. Ukończyła Sarah Lawrence College oraz historię sztuki w Institute of Fine Arts, New York University. Opublikowała m.in. „Paul Celan. Tam, za kasztanami, jest świat. Biografia” (Wydawnictwo Literackie, 2021), „Kot. Opowieść o Konstantym A. Jeleńskim” (Iskry, 2020), „Niebezpieczny poeta. Konstanty Ildefons Gałczyński” (Znak, 2013), „Jaka szkoda. Krótkie życie Pauli Modersohn–Becker” (słowo/ obraz terytoria 2015) oraz tomy opowiadań: „Okna” (Zeszyty Literackie, 2014), „Ten Kraj” (Wydawnictwo Literackie, 2018) i „Ciało” (Austeria, 2021). Tłumaczy z francuskiego i angielskiego. Współwłaścicielka wydawnictwa Próby.
Monika Polit – literaturoznawczyni. Wykłada język i literaturę jidysz na kierunku Historia i Kultura Żydów na Wydziale Historii Uniwersytetu Warszawskiego. Autorka licznych przekładów z jidysz i opracowań naukowych edycji źródeł. W ostatnich latach wydała: „Józef Zelkowicz, Notatki z getta łódzkiego 1941–1944” (2016, oprac. wraz z Michałem Trębaczem, Ewą Wiatr i Krystyną Radziszewską); „Meine jüdische Seele fürchtet den Tag des Gerichts nicht” Mordechaj Chaim Rumkowski – Wahrheit und Legende (2017); „Pisma Pereca Opoczyńskiego” (Archiwum Ringelbluma, t. 31, 2017); „Józef Zelkowicz, Piszący te słowa jest pracownikiem gettowej instytucji…”. „Z dziennika i inne pisma z łódzkiego getta” (2019).
Dyskusję poprowadzi Joanna Degler – profesorka, literaturoznawczyni, tłumaczka, pracowniczka naukowa Katedry Judaistyki im. Tadeusza Taubego Uniwersytetu Wrocławskiego. Zajmuje się literaturą żydowską i kulturą jidysz, a szczególnie twórczością kobiet. Jest autorką monografii: „Jung Wilne – żydowska grupa artystyczna” oraz „Kol isze – głos kobiet w poezji jidysz (od XVI w. do 1939 r.)” oraz redaktorką tomów: „Nieme dusze? Kobiety w kulturze jidysz” oraz „Mykwa – rytuał i historia”. Z Karoliną Szymaniak i Bellą Szwarcman-Czarnotą przygotowała tom: „Moja dzika koza. Antologia poetek jidysz”. Poza twórczością poetek z jidysz na język polski tłumaczyła m.in. utwory Chaima Gradego, Abrahama Suckewera, Puy Rakowskiej, Jenty Serdackiej, Chavy Rosenfarb. Od 2017 r. redaguje serię „Żydzi. Polska. Autobiografia”.
O cyklu:
Celem organizowanych przez nas spotkań będzie prezentacja w formie dyskusji żydowskiej literatury wspomnieniowej z ziem polskich.
Polska od czasów późnego średniowiecza do czasów Zagłady była obszarem, na którym rozwijała się jedna z największych i najbardziej dynamicznych społeczności żydowskich. W szczytowym okresie zamieszkiwało ją ok. 80% ogólnej liczby Żydów i Żydówek na świecie. Poprzez stulecia kultura żydowska zakorzeniła się na terenach polskich i stała się ich integralnym elementem, pozostając w nieustającej osmozie z kulturą polską, często stając się jej nieodłączną częścią.
W czasie spotkań będziemy rozmawiać o dziełach reprezentatywnych dla środowisk możliwie najbardziej zróżnicowanych kulturalnie, językowo, społecznie, politycznie oraz regionalnie. Kultura Żydów i Żydówek polskich miała i ma heterogeniczny charakter i naszym założeniem jest pokazanie tej różnorodności, dlatego jako temat dyskusji pojawią się dzieła przetłumaczone z różnych języków: jidysz, hebrajskiego, niemieckiego, rosyjskiego, a także te napisane po polsku. Omawiani autorzy i autorki będą prezentowali rozmaite typy wykształcenia, religijności i różnorodny charakter osadzenia w tradycyjnej kulturze żydowskiej, jak w kulturze polskiej, niemieckiej czy rosyjskiej. Będą to mieszkańcy i mieszkanki wielkich miast i małych miasteczek, osoby znane i takie, które nie wyróżniały się czymś szczególnym, ale ich wspomnienia dostarczają wielu ważnych informacji z zakresu obyczajowości i historii życia codziennego, a niekiedy bezcennych informacji o wielkich wydarzeniach historycznych, w których przyszło im uczestniczyć.
Spotkania z przekładami żydowskiej literatury dokumentu osobistego mogą stanowić formę otwarcia na inność, poznawania kultury mniejszościowej, dopuszcza ona bowiem subiektywny głos, spojrzenie od wewnątrz, umieszczone jednak w ogólniejszym, ponadsubiektywnym kontekście historyczno-społecznym. Granica między kreacją i faktografią, fikcją i prawdą jest tutaj płynna, otrzymujemy jednak wgląd do świadomości indywidualnej, niejednokrotnie odwołującej się do pamięci zbiorowej osadzonej w świecie tradycji, symboli i mitów żydowskiego kręgu kulturowego. Kreowanie swej tożsamości przez autora/autorkę wspomnień czy autobiografii pozwala zapoznać się z ideałami społecznymi, systemem wartości oraz odniesień jednostkowych i grupowych. Poza tym losy jednostkowe przedstawiciela/przedstawicielki mniejszości narodowej, która od wieków żyła obok i wśród społeczności polskiej pozwalają z nowej perspektywy spojrzeć na dobrze już rozpoznane procesy historyczno-społeczne zachodzące na ziemiach polskich.
Nazwa spotkań Żydzi. Polska. Autobiografia nawiązuje do redagowanej przez Joannę Degler serii wydawniczej, będącej efektem kierowanego przez Marcina Wodzińskiego monumentalnego projektu przetłumaczenia i opublikowania w krytycznym opracowaniu kanonu literatury autobiograficznej Żydów i Żydówek z ziem polskich, realizowanego od 2018 r. przez Katedrę Judaistyki im. T. Taubego Uniwersytetu Wrocławskiego we współpracy z Wydawnictwem PWN oraz Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, w finansowanego przez Ministerstwo Edukacji i Nauki w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Zespół realizujący projekt liczy ponad 30 osób i jest to pierwszy projekt, który na taką skalę integruje tłumaczy/tłumaczki i badaczy/badaczki ze wszystkich ośrodków studiów żydowskich w Polsce.
W czasie cyklu spotkań zaprezentujemy m.in. takich autorów i autorki jak: Ester Singer Kreitman, Israela Joszuę Singera, Mendele Mojcher Sforima (Szaloma Abramowicza), Hindę Bergner, Rochl Feigenberg, Jecheskiela Kotika, Esterę Rachelę Kamińską, Malkę Lee, Kadię Mołodowską, Icchaka Lejbusza Pereca, Puę Rakowską, Sarę Szenirer, Paulinę Wengeroff, Ludwiga Kalischa, Mordechaja Aarona Gincburga, Szymona Anskiego, Natana Sternharza, Jakowa Lewina, Josefa Erlicha.
Kuratorka cyklu: Joanna Degler